Illolin Mulkin Soja: Yadda Yake Durƙusar da Ƙasa da Hanawa Cigaba.

(militry Regim)

Mulkin soja ya kasance ɗaya daga cikin manyan abubuwan da suka jinkirta cigaban wasu ƙasashe musamman a Afirka, ciki har da Najeriya. Duk lokacin da sojoji suka kwace mulki daga hannun farar hula, ba wai kawai tsarin mulki ake takewa ba ne, har ma da dama daga cikin ginshiƙan cigaban ƙasa suna rushewa.

Ko da yake sojoji na da rawar da za su iya takawa wajen kare ƙasa, tarihi ya tabbatar da cewa mulkinsu kai tsaye a kan kujerar siyasa ba shi da ɗorewa, kuma kan jawo:

durƙushewar dimokuraɗiyya,
tsarin tsoro maimakon doka,
tattalin arzikin da bai da daidaito,
da koma bayan al'umma.

Menene Ake Nufi da Mulkin Soja?

Mulkin soja shi ne lokacin da rundunar sojin ƙasa ke karɓe iko ta hanyar juyin mulki (coup d’état) ko kuma ta hanawa gwamnati mai ci aikinta. Wannan tsarin yakan cire shugaban da aka zaɓa ta dimokuraɗiyya tare da sokewa ko daskare kundin tsarin mulki.

A irin wannan yanayi, ikon yin doka, aiwatarwa da hukunci yana komawa hannun shugaban soja ko majalisar sojoji maimakon wakilan da al’umma ta zaɓa.

Yadda Sojoji Kan Yi Juyin Mulki

Juyin mulki yawanci yana faruwa ne ta ɗaya daga cikin wadannan hanyoyi:

Tarawa da rundunar soja sashen gwamnati kamar fadar shugaban ƙasa da gidan talabijin.
Kama manyan jami'an gwamnati da dakatar da harkokin siyasa.
Bayar da sanarwa ga al’umma cewa gwamnati ta gaza, kuma dole ne sojoji su “tsabtace” al’amura.
Rushe majalisa da sauya kundin tsarin mulki.

A zahiri, kusancin sojoji da makamai da ikon tilastawa kan ba su damar mamaye ragamar mulki cikin gaggawa.

Babban Tasirin Mulkin Soja Akan Cigaban Ƙasa

1. Durƙusar da Dimokuraɗiyya da ‘Yancin Jama’a

Abu na farko da mulkin soja ke rusawa shi ne ‘yancin zaɓe da murya da al’umma ke da ita. Ana rufe bakunan ‘yan jarida, ana tsare ‘yan adawa, kuma ana hana taruka ko ra’ayin da ya saba wa gwamnati.

Mulkin soja ba ya karɓar sukar jama’a. A mafi yawanci, tsoro, tsare-tsare, da hana faɗin albarkacin baki sukan mamaye ƙasa. Wannan na karya harshen dimokuraɗiyya wanda ke koyar da:

‘yancin jama’a su zaɓi shugabanninsu,
dabi’ar kawo ra’ayi cikin kwanciyar hankali,
da yancin kafafen yaɗa labarai.

Lokacin mulkin soja a Najeriya, daga 1966 zuwa 1999 (dakatarwa kaɗan), an fuskanci ɗimbin tsangwama, kama-karya da take ‘yancin bil’adama. Wannan ya jawo al'umma ta dade tana dawowa hayyacinta bayan komawa mulkin farar hula.

2. Rushewar Tattalin Arziki da Karuwar Talauci

A yawancin lokuta, sojoji ba su da horon gudanar da tattalin arziki. Hakan na jawo:

rashawar tsarin kasafin kuɗi,
cin hanci da rashawa mai tsanani,
kifewar harkokin kasuwanci.

Juyin mulki kan haifar da gudun jari zuwa ƙasashen waje saboda masu zuba jari suna tsoron rashin tsaro da rashin tabbas. Wannan yana jawo:

• ƙarancin ayyukan yi
• hauhawar farashi
• da karuwar yunwa da talauci

A wasu lokuta, gwamnoni na soja kan:

ƙwace kadarorin jama’a,
tilasta manufofin da ba a tantance ba,
da kashe dukiyar ƙasa ba tare da lissafi ba.

Misali, a wasu mulkin soja a Najeriya, bankuna da kamfanoni sun durƙushe, masana’antu sun ragu, kuma tattalin arziki ya daskare.

3. Illa Akan Ilimi da Cigaban Matasa

Mulkin soja yakan rage muhimmancin ilimi saboda ba a ware isasshen kuɗi don gina makarantun zamani, horar da malamai ko inganta tsarin karatu. A wasu lokuta ma, ana tsaida ɗalibai saboda tashe-tashen hankula.

Rashin tsari a bangaren ilimi yana haifar da:

yawaitar jahilci a cikin al’umma,
ƙarancin kwararru,
da durƙushewar ci gaban kimiyya da fasaha.

Idan matasa suka rasa ilimi da kulawar gwamnati, suna rasa mafarki da dama — wanda hakan na jawo su shiga barnar da ba ta haifar da amfani ba.

4. Karuwar Zalunci, Tsangwama da Taka-tsantsan

Ɗaya daga cikin manyan siffofin mulkin soja shi ne mulkin danniya. An san yawancin irin waɗannan gwamnatoci da:

tsare mutane ba tare da gurfanar da su a kotu ba,
cin zarafi da azabtarwa,
hana ‘yancin faɗar albarkacin baki,
da rushe kungiyoyin ƙwadago da na ɗalibai.

Wannan tsoro da tsangwama na karya kwarin gwiwar jama’a, yana kuma hana su shiga harkokin siyasa ko tattaunawa don ceto ƙasarsu.

5. Tsaro Kan Tabarbare Duk Da Sun Zo da Sunan “Gyara”

Duk lokacin da sojoji ke karɓe mulki, yawanci suna cewa sun zo ne don gyara matsaloli. Amma tarihi ya nuna cewa tsaro kan kara tabarbarewa. Dalilai sun haɗa da:

daidaitawar rundunonin soja saboda shiga harkar mulki,
rashin kulawa ga fararen hula,
da bala’in ƙungiyoyin kungiyar farar hula masu neman fafutuka sukun.

A wasu ƙasashe, juyin mulki kan haifar da rikici tsakanin sassan sojoji, wanda zai iya rikidewa zuwa yaƙin basasa. Wannan na sa ƙasa ta shiga matsala fiye da da.

Matsalolin Mulkin Soja a Najeriya da Darussa Daga Afirka

Najeriya ta sha juyin mulki tun daga 1966, kuma hakan ya shafe kusan shekaru 29 cikin mulkin soja. A wannan lokacin:

an dakatar da kundin tsarin mulki sau da dama,
an hana ‘yan jarida walwala,
ana kama ‘yan siyasa da masu sukar gwamnati,
an samu tsadar rayuwa da durƙushewar masana’antu.

Haka a wasu ƙasashen Afirka irinsu Ghana, Sudan, Mali, Burkina Faso, da Niger, mulkin soja ya kawo bita da kulli maimakon cigaba.

Darasin nan shi ne: Komai rashin daidaiton siyasa, mulkin soja ba shi ne mafita ba. Gyaran farar hula cikin dokoki da dimokuraɗiyya ya fi.

Me Ya Kamata Matasa su Koya?

Matasa su ne ginshiƙin gina ƙasa. Saboda haka akwai abubuwa uku da ya kamata su fahimta:

1. Cigaba ba ya zuwa ta hanyar karɓe mulki da ƙarfi

Illolin shekaru da dama na mulkin soja sun nuna cewa cigaba na gaskiya yana zuwa ne ta wayewa, doka, tsari da haɗin kai.

2. A kare dimokuraɗiyya

Matasa su tsaya tsayin daka wajen kare muradun dimokuraɗiyya, su halarci zabe, su shiga siyasa ko ƙungiyoyin raya ƙasa, su kuma riƙa yin magana cikin hikima ba tare da tayar da fitina ba.

3. A riƙa neman shugabanci na gari ba na tsoro ba

Shugaba na gari ba mai bindiga ba ne, mai hangen nesa ne, mai tsarin cigaba ne, mai mutunta dokoki da martabar ɗan adam.

Kammalawa

Mulkin soja ya bar babban gibi a tarihin ƙasashe da dama — ciki har da Najeriya. Ya dakile cigaba, ya lalata tattalin arziki da ilimi, ya hana ‘yancin jama’a, ya kuma sanya ƙasa cikin tsoro da duhu na dogon lokaci.

Dimokuraɗiyya ba ta da sauƙi, tana da ƙalubale, tana bukatar haƙuri da gyare-gyare. Amma ta fi mulkin soja nesa-nesa, domin tana ba da damar:

zaɓe,
sukar gwamnati cikin doka,
da gina ƙasa mai ɗorewa.

Shawara ga al’umma ita ce: mu ƙarfafa dimokuraɗiyya, mu riƙe hikima, mu guje wa kowanne yunƙurin da zai mayar da mu baya ga lokacin tsoro da mulkin danniya.

Mulki na gaskiya shi ne wanda al’umma suka zaɓa – ba wanda aka karɓa da ƙarfi ba.

Ku cigaba da bibiyar shafin Fitacciya domin samun ingantattu kuma tsaftattatun labarai.

Hashtags: #Fitacciya #MulkinSoja #Democracy #Nigeria #Tarihi #LabaranHausa